Rysowanie węglem ma wiele zalet. Przede wszystkim jest bardzo szybkie, a w efekcie często wykorzystywane do szkiców z natury. Węgiel nadaje się do rysowania ostrych i miękkich linii, jak też szybkiego wypełniania i cieniowania dużych powierzchni. Można rysować patyczkiem czy węglem w formie ołówka, ale też rozcierać na papierze pył węglowy. I to właśnie ta cecha sprawia, że rysunki węglem są bardzo delikatne. Artyści od wieków poszukiwali metod skutecznego utrwalania prac wykonanych węglem. Obecnie utrwalanie prac wykonanych węglem nie jest już problemem.
Pierwszymi przyborami do profesjonalnego szkicowania były pręciki wykonane ze stopu ołowiu z cyną. Ołówki grafitowe, podobne do używanych współcześnie, pojawiły się w drugiej połowie XVI w. Jednak pomimo wygody stosowania ołówków, to właśnie węgle rysunkowe, uzyskiwane w wyniku spalania drewna, były przez wieki podstawowym materiałem do szkicowania. Przy ich użyciu powstawały szybkie szkice z natury, projekty i rysunkowe notatki oraz wstępne rysunki do wykonania podmalunków. Jednak uniwersalność i łatwa dostępność materiału szła w parze z jego nietrwałością.
Dlaczego węgiel rysunkowy osypuje się z podłoża?
Węglem drzewnym można rysować po wielu różnych powierzchniach, w tym po papierze, drewnie, kamieniu czy płótnie. Jedynym warunkiem jest choćby minimalna porowatość. Jeżeli jednak nie zostanie zabezpieczony, można go bez trudu rozetrzeć nawet suchą gąbką czy palcami. Specjalista ze sklepu z akcesoriami do rękodzieła Loveart wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje: – Węgiel nie wnika w podłoże, nie łączy się z nim, lecz tylko zatrzymuje w porach i nierównościach. Jednym ze stosowanych w przeszłości sposobów utrwalania szkiców było nasączanie węgla olejem lnianym. Wykonane z jego użyciem linie nie rozmazywały się, a przy okazji pozwalały uzyskać głębszą czerń. Jednak przy nadmiernym nasączeniu węgla, olej uwalniał się po wykonaniu rysunku i plamił papier.
Dlatego trwały poszukiwania sposobów utrwalania rysunków węglem. Chodziło o opracowanie takiego sposobu utrwalania, który byłby jednocześnie skuteczny, łatwy w stosowaniu i nie zmieniał w znaczący sposób tonacji szkiców wykonanych węglem.
Jakie są tradycyjne metody utrwalania prac wykonanych węglem?
Najprostszą fiksatywą, której możemy użyć do utrwalenia szkicu węglowego, jest odtłuszczone i rozwodnione mleko. Zawiera ono wystarczającą ilość kazeiny, aby skutecznie przykleić drobinki węgla drzewnego do podłoża. Doskonale sprawdza się też przy utrwalaniu rysunków grafitowych. Do aplikacji należy użyć butelki z atomizerem.
Doskonale efekty daje też 2% roztwór żelatyny w wodzie z dodatkiem spirytusu winnego (10-30%). Tak przygotowanym roztworem należy pokryć papier rysunkowy, a następnie osuszyć i dopiero potem rysować. Po wykonaniu rysunku należy kartkę papieru umieścić nad parą wodną: nawilżona żelatyna rozpuści się i utrwali węgiel.
Oprócz fiksatyw wodnych można też stosować utrwalacze spirytusowe. Najpopularniejszym preparatem w tej grupie jest roztwór białego szelaku. Doskonale nadaje się do zabezpieczania węgla drzewnego, natomiast nie należy go stosować do utrwalania prac wykonanych pastelami i kredą.
Współczesne fiksatywy można stosować do węgla, ołówka i pasteli
Nie tylko rysunki węglem stwarzają problemy z zachowaniem ich w niezmienionej postaci. Podobnie nietrwałe są też szkice wykonane kredą. Większą trwałość wykazują prace ołówkowe i wykonane suchymi pastelami, ale one także wymagają zabezpieczenia.
Obecnie dysponujemy doskonałej jakości fiksatywami uniwersalnymi. Preparaty te gwarantują równą skuteczność w zabezpieczaniu prac wykonanych węglem, kredą i pastelami, ale także temper, obrazów akwarelowych i akrylowych. W ich skład wchodzą najczęściej bezbarwne żywice syntetyczne oraz składniki zapobiegające żółknięciu papieru.
Najwygodniejsza w aplikacji jest fiksatywa w sprayu. W przypadku szczególnie delikatnych i łatwych do uszkodzenia rysunków można spróbować wytworzyć nad ułożoną poziomo pracą mgiełkę preparatu, która po opadnięciu równomiernie pokryje powierzchnię. Zabieg należy powtórzyć kilkukrotnie. Jeżeli wybierzemy szybszą aplikację bezpośrednią, to powinniśmy trzymać dyszę w znacznej odległości od powierzchni papieru, minimum 20-30 cm. Należy też uważać, aby nie doprowadzić do powstawania zacieków. Po wyschnięciu będą praktycznie niemożliwe do usunięcia i na trwałe zmienią wygląd rysunku.
Technika rysowania węglem niemal odeszła do lamusa po tym, jak pod koniec XIX w. zostały wynalezione czarne pastele. Jednak okazało się, że – pomimo pojawienia się alternatywy – ciągle wielu artystów chętnie sięga po węgiel. Obecnie jest on dostępny w różnych twardościach, pod postacią patyczków oraz w wygodnej i czystej w stosowaniu formie ołówka.